Η Κύπρος έχει προχωρήσει πριν από μερικά χρόνια στη θέσπιση Νομοθεσίας η οποία διέπει τη διαδικασία κύησης μέσω παρένθετης μητέρας, ζήτημα ιδιαίτερα λεπτό, ευαίσθητο αλλά και μέχρι πρότινος καινοφανές.
Το νομοθετικό πλαίσιο το οποίο διέπει τη διαδικασία κύησης μέσω παρένθετης μητέρας καθορίζεται στον περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθουμένης Αναπαραγωγής Νομό του 2015 (69(Ι)/2015), σκοπός του οποίου είναι η ρύθμιση του πλαισίου εφαρμογής των μεθόδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, με τρόπο που να διασφαλίζεται αφενός ο σεβασμός της ελευθερίας του ατόμου και του δικαιώματος της προσωπικότητας και αφετέρου η ικανοποίηση της επιθυμίας για απόκτηση απογόνων με βάση τα δεδομένα της ιατρικής, της βιολογίας καθώς και τις αρχές της βιοηθικής.
Η ψήφιση του πιο πάνω Νόμου έχει κριθεί ως εξαίρετης σημασίας για τα ιατρικά δεδομένα της Κύπρου.
Όπως ο Νόμος προβλέπει, κατά την εφαρμογή των μεθόδων της Ιατρικώς Υποβοηθουμένης Αναπαραγωγής θα πρέπει να λαμβάνεται κυρίως υπόψη το συμφέρον του παιδιού που θα γεννηθεί.
Σημαίνουσας σημασίας ιδιαίτερα για την Κύπρο αποτελούν οι πρόνοιες του πιο πάνω Νόμου οι οποίες ρυθμίζουν το ζήτημα της παρένθετης μητρότητας και οι οποίες τυγχάνουν εφαρμογής υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, παρέχοντας το δικαίωμα σε ζευγάρια καθώς επίσης και σε μονήρη άτομα τα οποία αποφασίζουν να στραφούν στη μέθοδο της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής να αποκτήσουν τέκνο μέσω παρένθετης μητρότητας, ακολουθώντας τα εκ του Νόμου προβλεπόμενα διαβήματα.
Με βάση τις πρόνοιες του πιο πάνω Νόμου, η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή επιτρέπεται μόνο για την αντιμετώπιση της αδυναμίας απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να καταστεί εφικτή η αποφυγή της μετάδοσης σοβαρής ασθένειας στο τέκνο.
Η διαδικασία της απόκτησης τέκνου μέσω παρένθετης μητέρας λαμβάνει χώρα μέσω της μεταφοράς στο σώμα άλλης γυναίκας εμβρύων ξένων προς την ίδια και την κυοφορία από αυτήν και επιτρέπεται μόνο κατόπιν εξασφάλισης δικαστικού διατάγματος, το οποίο εκδίδεται πριν από την τοποθέτηση των εμβρύων στη μήτρα της παρένθετης μητέρας και εφόσον προηγηθεί η εξασφάλιση σχετικής έγκρισης του Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής καθώς επίσης και η σύναψη γραπτής και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνίας μεταξύ του ζευγαριού που επιδιώκει να αποκτήσει τέκνο και της γυναίκας που θα το κυοφορήσει, καθώς και του συζύγου της σε περίπτωση που αυτή είναι έγγαμη.
Το ζευγάρι το οποίο επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο μέσω της μεθόδου της παρένθετης μητρότητας θα πρέπει να υποβάλει αίτηση στο Συμβούλιο με σκοπό την εξασφάλιση γραπτής έγκρισης, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ούτως ώστε να καταστεί ακολούθως εφικτό από το ζευγάρι να αποταθεί στο Δικαστήριο και να αιτηθεί την έκδοση διατάγματος παρένθετης μητρότητας.
Δια την έκδοση της απαιτούμενης έγκρισης το Συμβούλιο θα πρέπει να ικανοποιηθεί μεταξύ άλλων ότι υπάρχει επαρκής απόδειξη ότι η γυναίκα είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει, ότι η γυναίκα που προσφέρεται να κυοφορήσει είναι λαμβανομένης υπόψη της γενικής κατάστασης της υγείας της κατάλληλη για κυοφορία, ότι τα ωάρια που θα εμφυτευθούν στην κυοφόρο θα πρέπει να μην ανήκουν στην ίδια αλλά να προέρχονται είτε από τη γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί είτε από δότρια, ότι έχει υπογραφεί γραπτή δήλωση σύμφωνα με την οποία όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα αποδέχονται να υποβληθούν στη συγκεκριμένη μέθοδο και ότι δεν έχει συμφωνηθεί οποιοδήποτε οικονομικό αντάλλαγμα καθώς επίσης και ότι τόσο η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί όσο και η παρένθετη μητέρα έχουν τη μόνιμη κατοικία ή τη συνήθη νόμιμη διαμονή τους στη Δημοκρατία.
Ακολούθως το απαιτούμενο Δικαστικό διάταγμα εκδίδεται κατόπιν αίτησης του ζευγαριού ή του μονήρη ατόμου το οποίο επιθυμεί να αποκτήσει παιδί μέσω της μεθόδου της παρένθετης μητρότητας και σε αυτό δύναται να τεθούν όροι και οδηγίες οι οποίες τυχόν κριθούν αναγκαίες για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του διατάγματος και την επίτευξη των σκοπών για τους οποίους αυτό εκδίδεται.
Μετά την έκδοση του απαιτούμενου δικαστικού διατάγματος και πριν τη σύλληψη του εμβρύου ο Νόμος προβλέπει τη σύναψη γραπτής συμφωνίας μεταξύ αφενός της παρένθετης μητέρας και του συζύγου της, σε περίπτωση που αυτή είναι έγγαμη και αφετέρου του ζευγαριού που έχει τελέσει νόμιμα γάμο και που επιδιώκει την απόκτηση τέκνου ή του μονήρη ατόμου, εφόσον αυτό πληροί τις εκ του Νόμου απαιτούμενες προϋποθέσεις.
Η ρηθείσα συμφωνία θα πρέπει σύμφωνα με τις πρόνοιες του Νόμου να προβλέπει απαραίτητα μεταξύ άλλων ότι η παρένθετη μητέρα δεν θα είναι ο γονέας του παιδιού απεμπολώντας ταυτοχρόνως το δικαίωμα της επί του τέκνου και ότι με τη γέννηση του παιδιού θα παραδώσει αυτό αμέσως στο ζευγάρι με το οποίο συνήψε τη συμφωνία. Το ζευγάρι το οποίο έχει προβεί σε υπογραφή της συμφωνίας τεκμαίρονται ως γονείς του παιδιού από τη στιγμή της δημιουργίας του και της εμφύτευσής του στη μήτρα και ως τέτοιοι έχουν όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που η ιδιότητα αυτή συνεπάγεται.
Το ζευγάρι υποχρεούται να παραλάβει το τέκνο αμέσως μετά τη γέννησή του και να αναλάβει αμέσως τη φροντίδα του και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αρνηθεί να παραλάβει το τέκνο ή να το εγκαταλείψει για οποιοδήποτε λόγο, ενώ σε αντίθετη περίπτωση το πρόσωπο αυτό είναι ένοχο ποινικού αδικήματος και σε περίπτωση καταδίκης του υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει τα πέντε χρόνια.
Ο Νόμος απαγορεύει ρητά τη διαπραγμάτευση συμφωνιών παρένθετης μητρότητας σε εμπορική βάση καθώς επίσης και τη λήψη αμοιβής από την παρένθετη μητέρα για τη διαδικασία της κύησης με τον πιο πάνω τρόπο, παρ’ όλα αυτά, επιτρέπει την κάλυψη από το ζευγάρι των εξόδων παρακολούθησης της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της λοχείας περιλαμβανομένων των εξόδων τυχόν επιλόχειων επιπλοκών.
Προσβολή της μητρότητας ασκείται μέσα σε προθεσμία έξι μηνών από τον τοκετό είτε από την τεκμαιρόμενη μητέρα, είτε από την κυοφόρο γυναίκα. Η κυοφόρος γυναίκα μπορεί να διεκδικήσει τη μητρότητα μόνο στην περίπτωση που αποδειχθεί ότι το τέκνο κατάγεται βιολογικά από την τελευταία.
Ο Περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμος του 2015 έχει λεχθεί από πολλούς ότι αποτελεί ίσως, το σημείο κατατεθέν για τον εκσυγχρονισμό του Κυπριακού Ιατρικού Δικαίου, ενώ αξιοσημείωτο και σε κάθε περίπτωση άξιο σχολιασμού αποτελεί το γεγονός ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του Συμβουλίου Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΣΙΥΑ), τα τελευταία 4 χρόνια υπήρξαν 37 περιπτώσεις στην Κύπρο όπου ζευγάρια απέκτησαν παιδί από παρένθετη μητέρα.
Για περισσότερες πληροφορίες και συμβουλές επικοινωνήστε με τη Δήμητρα Νικολάου, δικηγόρο και νομικό σύμβουλο στην Λυσάνδρου, Φλόρου Δ.Ε.Π.Ε. στο dimitra@infinitum.law
*Το περιεχόμενο αυτού του άρθρου προορίζεται ούτως ώστε να παρέχει μόνο πληροφορίες. Δεν πρέπει να υποκαθιστά τη νομική συμβουλή ούτε να θεωρείται ως νομική συμβουλή.*